- Hayat Standardı Esası
4605 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanununa eklenen geçici 58 inci maddeye göre 01.01.2000 - 31.12.2001 tarihleri arasında, gelir vergisine tabi ticari kazanç sahipleri (basit usulde vergilendirilenler dahil) ile serbest meslek erbabı hayat standardı esasına tabidir.
Ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabının zarar beyanı da dahil olmak üzere, bu faaliyetleri ile ilgili olarak beyan edecekleri kazançları, temel gösterge tutarlarına hayat standardı göstergelerine göre belirlenen ilavelerin yapılması suretiyle bulunacak tutardan düşük olduğu takdirde, bu maddeye göre belirlenen tutar vergi tarhına esas gelirin hesaplanmasında ilgili kazanç tutarı olarak dikkate alınır. Ticari kazancı basit usulde tespit olunanlar için hayat standardı göstergelerine göre belirlenen ilave tutarlar dikkate alınmaz.
- Hayat Standardı Temel ve İlave Gösterge Tutarları
Gelir Vergisine tabi ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabının 2000 takvim yılına ilişkin olarak beyan edecekleri gelir vergisi matrahlarının tespitinde dikkate alınacak hayat standardı temel ve ilave göstergeler tutarları Gelir Vergisi Kanununun geçici 58 inci maddesinde yer almaktadır.
Maddede yer alan hayat standardı temel gösterge tutarları;
- Büyükşehir belediyesi olan illerin büyükşehir belediye sınırları içinde faaliyette bulunan mükellefler için %25 oranında artırılarak,
- Kalkınmada öncelikli yörelerde faaliyette bulunan mükellefler için %50 oranında indirilerek,
- 11 ve daha yukarı yaşta olan bir taşıtla münhasıran nakliyecilik faaliyetinde bulunanlar için, faaliyetin ifa edildiği yöreler itibariyle %50 oranında indirilerek,
- Altın imalatı ve/veya altın ticareti ile uğraşanlar için, faaliyetin ifa edildiği yöreler itibariyle %50 oranında artırılarak,
dikkate alınır.
Maddede yer alan hayat standardı ilave gösterge tutarları ise kalkınmada öncelikli yörelerde faaliyette bulunan mükellefler için %50 oranında indirim yapılmak suretiyle uygulanır.
2.1. Gerçek Usulde Tespit Edilen Ticari Kazançlar ile Serbest Meslek Kazançlarının Beyanında Esas Alınacak Tutarlar
2000 yılına ilişkin olarak 2001 yılı Mart ayında beyan edilecek gerçek usulde tespit edilen ticari kazançlar ile serbest meslek kazançlarına uygulanacak olan temel ve ilave gösterge tutarları faaliyet türleri ve yöreler itibariyle aşağıda gösterilmiştir.
Hayat Standardı Temel Gösterge Tutarları
| Mükellef Grupları |
Kalkınmada Öncelikli Yörelerde
(TL.) |
Diğer Yörelerde(TL.) |
Diyarbakır, Erzurum ve Samsun Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde
(TL.) |
Diğer Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde
(TL.) |
| Altın İmalatı ve/veya Altın Ticareti İle Uğraşan |
Birinci Sınıf Tacirler İçin |
2.625.000.000 |
5.250.000.000 |
3.281.250.000 |
6.562.500.000 |
| İkinci Sınıf Tacirler İçin |
1.500.000.000 |
3.000.000.000 |
1.875.000.000 |
3.750.000.000 |
| 11 ve Daha Yukarı Yaşta Olan Bir Taşıtla Münhasıran Nakliyecilik Yapan |
Birinci Sınıf Tacirler İçin |
875.000.000 |
1.750.000.000 |
1.093.750.000 |
2.187.500.000 |
| İkinci Sınıf Tacirler İçin |
500.000.000 |
1.000.000.000 |
625.000.000 |
1.250.000.000 |
| Yukarıdakiler Dışında Kalan |
Birinci Sınıf Tacirler İçin |
1.750.000.000 |
3.500.000.000 |
2.187.500.000 |
4.375.000.000 |
| Serbest Meslek Erbabı İçin |
1.600.000.000 |
3.200.000.000 |
2.000.000.000 |
4.000.000.000 |
| İkinci Sınıf Tacirler İçin |
1.000.000.000 |
2.000.000.000 |
1.250.000.000 |
2.500.000.000 |
Hayat Standardı İlave Gösterge Tutarları
| Hayat Standardı İlave Göstergeleri |
Kalkınmada Öncelikli Yörelerde
(TL.) |
Büyükşehir Dahil Diğer Yörelerde
(TL.) |
| Mükellefin kendisine, eşine, çocuklarına ve bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilere ait özel binek otomobilleirnin her biri için (işletmelerinde kayıtlı olanlar dahil) silindir hacmi; |
1600 (dahil) cc'ye kadar olanlarda |
225.000.000 |
450.000.000 |
| 1601 (dahil) cc'den 2000 (dahil) cc'ye kadar olanlarda |
350.000.000 |
700.000.000 |
| 2001 (dahil) cc'den fazla olanlarda |
600.000.000 |
1.200.000.000 |
| Mülkiyeti mükellefin kendisi, eşi, çocukları ve bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilere ait ve bunlar tarafından bizzat kullanılan birden fazla binalardan (Bağımsız bölümler, katlar, sayfiye ve dinlenme evleri dahil) her biri için; |
Yıllık Emsal Kira Bedelinin %25'i |
| Mükellefin kendisine, eşine, çocuklarına ve bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilere ait özel binek otomobilleirnin her biri için (işletmelerinde kayıtlı olanlar dahil) her bir |
Hava taşıtı, yat, kotra, sürat teknesi için |
2.300.000.000 |
4.600.000.000 |
| On beygir gücü üstünde motorlu diğer özel tekneler için |
450.000.000 |
900.000.000 |
| Özel hizmetlerde devamlı ve ücret karşılığı çalıştırılan |
Şoför, mürebbiye, aşçı, hizmetçi, bahçıvan ve benzerlerinden her biri için |
450.000.000 |
900.000.000 |
| Kaptan, pilot ve benzerlerinin her biri için |
2.300.000.000 |
4.600.000.000 |
| Mükellefin kendisine, eşine, çocuklarına ve bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilere ait her bir yarış atı için (taylar dahil) |
600.000.000 |
1.200.000.000 |
| Turistik amaçlı yurtdışı seyahatlerde seyahate katılan mükellefin kendisi, eşi çocukları ve bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilerden her birinin her seyahati için (Hac ve tedavi amacıyla yapılan yurtdışı seyahatler hariç) |
450.000.000 |
900.000.000 |
2.2. Basit Usulde Tespit Edilen Ticari Kazançların Beyanında Esas Alınacak Temel Gösterge Tutarları
2000 yılına ilişkin olarak 2001 yılında beyan edilecek basit usulde tespit edilen ticari kazançlar için uygulanacak olan temel gösterge tutarları aşağıda gösterilmiştir.
| Mükellef Grupları |
Kalkınmada Öncelikli Yörelerde
(TL.) |
Diğer Yörelerde(TL.) |
Diyarbakır, Erzurum ve Samsun Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde
(TL.) |
Diğer Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde
(TL.) |
| 11 ve Daha Yukarı Yaşta Olan Bir Taşıtla Münhasıran Nakliyecilik Yapan Mükellefler |
1. Derece |
250.000.000 |
500.000.000 |
312.500.000 |
625.000.000 |
| 2. Derece |
162.500.000 |
325.000.000 |
203.125.000 |
406.250.000 |
| 3. Derece |
75.000.000 |
150.000.000 |
93.750.000 |
187.500.000 |
| Yukarıdakilerin Dışında Kalanlar |
1. Derece |
500.000.000 |
1.000.000.000 |
625.000.000 |
1.250.000.000 |
| 2. Derece |
325.000.000 |
650.000.000 |
406.250.000 |
812.500.000 |
| 3. Derece |
150.000.000 |
300.000.000 |
187.500.000 |
375.000.000 |
- Basit Usulde Vergilendirilen Mükelleflerin 2000 Yılına İlişkin Kazançlarının Beyanı
Kazancı basit usulde tespit edilen ticari kazanç sahipleri zarar beyanı da dahil olmak üzere, bu faaliyetleri ile ilgili olarak beyan edecekleri kazançları, hayat standardı temel gösterge tutarından düşük olduğu takdirde, temel gösterge tutarı vergi tarhına esas kazanç tutarı olarak dikkate alınır.
Gelir Vergisi Kanununun geçici 44 üncü maddesi hükmü uyarınca basit usulde vergilendirilen mükellefler 1999, 2000 ve 2001 yıllarında alış, satış ve hasılat tutarları ile elde ettikleri safi kazanç tutarları ne olursa olsun en fazla intibak ettirildikleri derecelere göre belirlenen safi kazançları üzerinden vergilendirilirler.
Bu durumda, beyan edilen safi kazanç tutarı;
- Hayat standardı temel gösterge tutarının altında ise hayat standardı temel gösterge tutarının,
- Hayat standardı temel gösterge tutarının üzerinde, ancak götürü safi kazanç tutarının altında ise beyanının,
- Götürü safi kazanç tutarının üzerinde ise götürü safi kazanç tutarının,
vergi tarhına esas alınması gerekmektedir.
Örnek: Balıkesir ilinde faaliyette bulunan ve basit usulde vergilendirilen bay (A), 2000 takvim yılı beyannamesinde 750.000.000 lira safi kazanç bildiriminde bulunmuştur.
Mükellef ikinci dereceye intibak ettirilmiş olup, bu dereceye tekabül eden götürü safi kazanç tutarı 1.008.800.000 lira ve faaliyette bulunduğu il ve intibak ettirildiği derece itibariyle hayat standardı temel gösterge tutarı ise 650.000.000 liradır.
Bu durumda mükellefin beyan ettiği ticari kazancı, hayat standardı tutarının üzerinde, götürü safi kazanç tutarının altında kaldığından, beyanı olan 750.000.000 lira üzerinden vergi tarh edilecektir.
Bay (A)'nın beyanı 1.500.000.000 lira olsaydı, bu takdirde götürü safi kazanç tutarının üzerinde bir beyan söz konusu olacağından, vergi tarhı sırasında mükellefin beyanı olan 1.500.000.000 lira yerine, götürü safi kazanç tutarı olan 1.008.800.000 lira esas alınacaktı.
- Hayat Standardı Esası Uygulamasında Özellik Gösteren Durumlar
4.1. Birden Fazla İşyerinde Faaliyette Bulunulması
Birden fazla işyerinde ticari faaliyette bulunan mükelleflerde temel gösterge tutarı; birinci işyeri için tam olarak dikkate alınır ve bu tutara, birden sonraki her bir işyeri için %50 oranında ilave yapılır.
Örnek: Aydın ilinde 1998 model taşıtla ticari taksi işletmeciliği yapan ve basit usulde vergilendirilen bay (B)'nin aynı zamanda manavlık faaliyetinde bulunduğu ikinci bir işyeri bulunmaktadır. Mükellef birinci dereceye intibak ettirilmiştir. Birinci işyerine ait hayat standardı temel gösterge tutarı 1.000.000.000 TL. İkinci işyerine ait hayat standardı temel gösterge tutarı
(1.000.000.000 x %50)
Hayat Standardı Temel Gösterge Tutarı |
500.000.000 TL. |
| (1.000.000.000 + 500.000.000) |
1.500.000.000 TL. |
| Buna göre, bay (B)'nin hayat standardı gösterge tutarı, |
1.500.000.000 |
lira olarak dikkate alınır.
4.2. Kıst Dönem Faaliyette Bulunulması
Yıl içinde işe başlayan veya yıl içinde işi bırakan mükelleflerde faaliyette bulunulan süreler dikkate alınır ve hayat standardı esası kıst dönem olarak uygulanır.
Birden fazla iş yerinde faaliyette bulunan mükelleflerin işyerlerinin, yıl içinde açılması veya kapatılması halinde; bu işyerine ait hayat standardı temel gösterge tutarı, faaliyette bulunulan aylar için hesaplanır.
Kıst dönem uygulamasında ay kesirleri dikkate alınmaz.
4.3. Ortaklık Halinde Faaliyette Bulunulması
Ticari faaliyette bulunan adi ortaklık ve kollektif şirketlerde ortakların, komandit şirketlerde ise komandite ortakların bu ortaklık veya şirkete ilişkin temel gösterge tutarı; ortakların birisi için temel gösterge tutarı, diğer ortakların her biri için temel gösterge tutarının %50'si dikkate alınmak suretiyle tespit edilen toplam tutarın, ortaklık ve şirket mukavelelerinde yazılı hisse oranlarında, hisse oranları belli edilmemiş ise her bir ortağa eşit olarak ortak sayısına bölünmek suretiyle uygulanır.
Bir araçla ortaklık halinde nakliyecilik faaliyetinde bulunan mükelleflere aracın yaşına bakılmaksızın hayat standardı temel gösterge tutarı artırma yapılmaksızın bir defa dikkate alınır.
Örnek: Basit usulde vergilendirilen bayan (C)'nin Çorum ilinde hediyelik eşya satışı yapan adi ortaklıktaki hissesi %50 olup, adi ortaklığın ortak sayısı 3 tür. Mükellef ikinci dereceye intibak ettirilmiştir.
| Ortaklardan birisi için temel gösterge tutarı |
325.000.000 TL |
İkinci ortak için temel gösterge tutarı
(325,000,000 x %50) |
162.500.000 TL |
Üçüncü Ortak İçin Temel Gösterge Tutarı
(325,000,000 x %50) |
162.500.000 TL |
Ortakların Tümüne Ait Temel Gösterge Tutarı
(325,000,000 + 162.500.000 + 162.500.000) |
650.000.000 TL |
| Bayan (C)'nin Hisse Nispeti |
%50 |
| Bayan (C)'nin Hissesine Düşen Temel Gösterge Tutarı |
325.000.000 TL |
Bayan (C)'nin hayat standardı gösterge tutarı 325.000.000 lira olarak dikkate alınacaktır.
4.4. Hayat Standardı Esasında İstisnalar, İndirimler ve Zarar Mahsubu
Gelirlerin toplanması ve beyanı uygulamasında, gelir kaynaklarının bir kısmından doğan zararların diğer unsurların kazanç ve iratlarına mahsup edilebilmesi mümkündür. Hayat standardı esası bu uygulamayı ortadan kaldırmamaktadır. Ancak, Gelir Vergisi Kanununun 88 inci maddesine göre yapılacak zarar mahsubu ve 89 uncu maddesine göre yapılacak indirimler, sadece hayat standardı esasına göre tespit edilecek geliri aşan gelir kısmı için mümkündür.
Aynı şekilde yatırım indirimi ve diğer istisnaların uygulaması, hayat standardı esasına göre tespit edilen gelir tutarını aşan bir kazanç beyanı halinde söz konusudur.
4.5. Aile Fertlerinin Ayrı Ayrı Hayat Standardı Esasına Tabi Faaliyetlerinin Bulunması
Mükellefin eşinin veya çocuklarının hayat standardı esasına tabi ayrı ayrı faaliyetlerinin bulunması halinde hayat standardı ilave göstergeleri ait olduğu kişiye ilişkin gelirin tespitinde dikkate alınır.
Mükellefin eş ve çocuklarının hayat standardı esasına tabi gelirinin bulunmaması halinde ilave göstergeler hayat standardı esasına tabi geliri olan eş tarafından verilecek beyannamede dikkate alınır.
Örnek:Serbest meslek faaliyeti ile uğraşan bay (D)'nin eşi ücretli olarak çalışmaktadır. Bay (D)'nin eşi adına kayıtlı bir binek otomobil bulunmaktadır. Bu durumda hayat standardı esasına tabi bir faaliyeti bulunmayan eşe ait otomobil bay (D)'nin hayat standardı esasına göre belirlenecek gelirinin tespitinde ilave gösterge tutarı olarak dikkate alınacaktır. Eğer eşin hayat standardı esasına tabi bir faaliyeti bulunsaydı, sözkonusu otomobil sadece eşin hayat standardına tabi gelirinin tespitinde dikkate alınacaktı.
4.6. Hayat Standardı Uygulamasında İzah Nedeni Olarak Kabul Edilecek Gelirler
Beyan edilen kazançların hayat standardı esasına göre tespit edilen tutardan düşük olması halinde mükelleflerin; kendilerine, eşlerine ve çocuklarına ait ve üzerinden gelir vergisi ödenen gelirleri (hamiline yazılı menkul kıymetlerden elde edilen gelirler hariç) ile kendilerine ve eşlerine ait emekli, maluliyet, dul ve yetim aylığı hayat standardı esasına göre kazancın tespitinde izah nedeni gelir olarak kabul edilir.
Ancak, izah nedeni olarak kabul edilecek bu gelirlerin belgelendirilmesi şarttır. İzah nedeni gelirler öncelikle mükelleflerin kendilerine ait beyanları için esas alınır. Arta kalan bir tutarın olması halinde eşler ve çocuklar, sadece arta kalan tutarı kendi beyanlarında izah nedeni gelir olarak dikkate alabilirler.
Örnek: Ticari faaliyet ile uğraşan bayan (E)'nin eşi ücretli olarak çalışmaktadır. Bu durumda hayat standardı esasına tabi bir faaliyeti bulunmayan eşin tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret geliri, bayan (E)'nin hayat standardı esasına göre belirlenecek gelirinin tespitinde izah nedeni gelir olarak dikkate alınacaktır. Eğer eşin ücret geliri dışında hayat standardı esasına tabi bir faaliyeti bulunsaydı, ücret geliri öncelikle eşinhayat standardı esasına göre belirlenecek gelirinin tespitinde izah nedeni gelir olarak dikkate alınacak olup arta kalan bir tutarın bulunması halinde bu tutar bayan (E)'nin hayat standardına tabi gelirinin tespitinde dikkate alınabilecekti.
- Hayat Standardı Esasının Uygulanmayacağı Durumlar
Gelir Vergisi Kanununun geçici 58 inci maddesi ve 4605 sayılı Kanunun geçici 1 inci maddesi hükümleri uyarınca;
- İlk defa işe başlayan mükellefler için, işe başlanılan ve izleyen yılda,
- Noter vekilleri, geçici yetkili noter yardımcıları, ruhsatlı dava vekilleri, ebeler, sünnetçiler, sağlık memurları ve arzuhalciler hakkında,
- Belediye teşkilatı bulunmayan köylerde (belediyelerin mücavir alanları hariç) işyeri bulunan basit usule tabi mükellefler hakkında,
- 26.11.1999 tarihli ve 4481 sayılı Kanunun 3 üncü maddesi ile ek gelir vergisinden muaf tutulan, 17.08.1999 ve 12.11.1999 tarihleri itibariyle Kocaeli, Sakarya, Yalova ve Bolu (Düzce dahil) illerinin merkez ve ilçelerinde gelir vergisi mükellefiyeti bulunanlar ile sözkonusu tarihlerde meydana gelen depremlerde varlıklarının en az %10'unu (tevsik edilmek kaydıyla), eşini veya birinci derece kan hısımlarından birini kaybedenler hakkında
hayat standardı esası uygulanmayacaktır.
"İlk defa işe başlayan mükellefler için, işe başlanılan ve izleyen yılda hayat standardı esası uygulanmaz" hükmünün uygulanmasında, bir işin bırakılmasından sonra, aynı işin mükellefin eş ve çocukları ile bakmakla yükümlü olduğu kişiler tarafından yapılması hali ilk defa işe başlama sayılmaz.
Bu açıklamalara göre, 1999 yılında ilk defa işe başlayanlar 2000 yılında, 2000 yılında ilk defa işe başlayanlar 2000 ve 2001 yıllarında, 2001 yılında ilk defa işe başlayanlar 2001 yılında hayat standardı esasına tabi değildir.